Υπόθεση Διστόμου - Μέρος ΙΙΙ - Παρέμβαση της Ελλάδας στη δικαστική διαμάχη Ιταλίας- Γερμανίας ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου

της Άντυς Λιακοπούλου

Η σειρά αυτή άρθρων για την υπόθεση του Διστόμου και τις γερμανικές αποζημιώσεις από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν θα μπορούσε παρά να κλείνει με την αναφορά  στη διαμάχη μεταξύ Ιταλίας και Γερμανίας ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου  της Χάγης, στην οποία παρενέβη και η Ελλάδα, θεμελιώνοντας έννομο συμφέρον με βάση το γεγονός της εκτέλεσης στην Ιταλία αποφάσεων ελληνικών δικαστηρίων στην υπόθεση του Διστόμου.

Αρχή της δικαστικής διαμάχης μεταξύ Ιταλίας και Γερμανίας για το θέμα των αποζημιώσεων από εγκλήματα των Ναζί κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αποτέλεσε η αγωγή για αποζημίωση που ήγειρε το Νοέμβριο του 2000 ενώπιον του Πρωτοδικείου Arezzo ένας Ιταλός πολίτης, ο Luigi Ferrini, o οποίος το 1944 απελάθηκε στη Γερμανία και καταδικάστηκε σε καταναγκαστικά έργα. Το Πρωτοδικείο απέρριψε την αγωγή του, με το αιτιολογικό ότι οι επίδικες ενέργειες, για τις οποίες ο ενάγων αιτούνταν αποζημίωση, ανήκουν στη σφαίρα του ius imperii και ως εκ τούτου καλύπτονται από την ετεροδικία, σκεπτικό που επαναλήφθηκε και στο Εφετείο με τα ίδια ακριβώς αποτελέσματα. Ο Ferrini τότε προσέφυγε στο ιταλικό Ακυρωτικό (Ferrini v. Reppublica Federale di Germania, Cass. Mar. 11, 2004) (Sez.Un.), 87, Rivista di Diritto Internazionale, 539, 2004), ζητώντας την αναίρεση της απόφασης του Εφετείου, ισχυριζόμενος ότι το Εφετείο περιέπεσε στο σφάλμα αφ’ενός του να θεωρήσει ότι η ετεροδικία είναι κανόνας εθιμικού διεθνούς δικαίου και αφ’ετέρου του να υπολάβει ότι ετεροδικία δικαιολογείται ακόμη και όταν παραβιάζονται κανόνες αναγκαστικού διεθνούς δικαίου και ιδίως αυτοί που προστατεύουν έναν στενό πυρήνα αναπαλλοτρίωτων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το ιταλικό Ακυρωτικό απέρριψε τον πρώτο ισχυρισμό, τονίζοντας ότι η ετεροδικία συνιστά αναμφίβολα κανόνα εθιμικού διεθνούς δικαίου, παρόλο του, όπως δέχθηκε, το πεδίο εφαρμογής του διαρκώς συρρικνούται. Απεφάνθη εξάλλου ότι όταν παραβιάζεται ius cogens, συνδεόμενο μάλιστα με προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δεν ισχύει ο κανόνας της ετεροδικίας, οπότε στη συγκεκριμένη υπόθεση το αναιρεσίβλητο γερμανικό δημόσιο υποχρεούται να αποζημιώσει τον αναιρεσείοντα.

Η απόφαση αυτή του ιταλικού Ακυρωτικού άνοιξε το δρόμο και για άλλες παρόμοιες διεκδικήσεις στην Ιταλία. Μάλιστα, οι Έλληνες διάδικοι που δεν κατάφεραν να εφαρμόσουν την απόφαση του Πρωτοδικείου Λιβαδιάς και μετά την τελεσιδικία της λόγω της άρνησης του Υπουργού να δώσει άδεια για την εκτέλεση κατά περιουσίας του γερμανικού δημοσίου στην Ελλάδα, ζήτησαν και πέτυχαν την εκτέλεση της απόφασης του ελληνικού δικαστηρίου στην Φλωρεντία.

Το 2008 η Γερμανία προσέφυγε ενώπιον του Διεθνούς της Χάγης κατά της Ιταλίας, επικαλούμενη παραβίαση εκ μέρους των ιταλικών δικαστηρίων της δικαστικής ασυλίας που κατά την άποψή της απολαύει σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο εκ μέρους των ιταλικών δικαστηρίων.

Τρία χρόνια αργότερα η ελληνική κυβέρνηση κατέθεσε στο Διεθνές Δικαστήριο αίτημα παρέμβασης στη διαδικασία, σύμφωνα με το Άρθρο 62 του Καταστατικού του ΔΔ, συμμετοχής δηλαδή στην προφορική διαδικασία της υπόθεσης και δυνατότητα παρουσίασης των θέσεών της για το ζήτημα της ετεροδικίας κράτους όπως το είδαν οι Έλληνες δικαστές στην υπόθεση του Διστόμου. Η Ελλάδα ζήτησε από το δικαστήριο την αποδοχή του αιτήματός της, επειδή είχε έννομο συμφέρον με βάση το γεγονός της εκτέλεσης στην Ιταλία αποφάσεων ελληνικών. Η αίτηση έγινε δεκτή, παρά τις επιφυλάξεις της Γερμανίας. Στα εξήντα έξι χρόνια λειτουργίας του ΔΔ, επί εννέα υποθέσεων, ήταν η τρίτη φορά που το δικαστήριο αποδέχτηκε αίτημα παρέμβασης.

Η υπόθεση εκδικάστηκε το Σεπτέμβριο του 2011 και η απόφαση αναμένεται να εκδοθεί στις 3 Φεβρουαρίου του 2012. Πρόκειται για μία απόφαση διεθνούς ενδιαφέροντος,  περισσότερο πολιτικού παρά νομικού, αυτονόητα μεγάλης σημασίας, καθώς, με τη λήψη υπ’όψιν (ή μη) από το Διεθνές Δικαστήριο της παραβίασης ανθρωπιστικού δικαίου ως παράγοντα παραγκωνισμού (ή μη) της αρχής της ετεροδικίας, ουσιαστικά καθορίζεται αν θα ανοίξουν οι πόρτες για τη διεκδίκηση αποζημιώσεων για εγκλήματα πολέμου. Από την απάντηση, είμαστε μόνο τρεις μέρες μακριά…